Pomnik w Kaletach
W latach 30-tych w Kaletach - staraniem kaletańskiego Związku Powstańców Śląskich prawdopodobnie został postawiony pomnik ku czci poległych powstańców. Pomnik miał zostać oddany w 1932r. z okazji 10 rocznicy przyłączenia Kalet do Rzeczpospolitej, jednak ze względu na skąpe informacje o samym pomniku trudno, na tą chwilę powiedzieć, kiedy faktycznie miało to miejsce (nie wiadomo również, gdzie miał stanąć). W prace nad pomnikiem mieli być zaangażowani: Edward Szóstak (ówczesny kierownik szkoły), oraz Józef Baron (przewodniczący ZPŚ). Gdy w 1936r. Związek Powstań Śląskich w Kaletach otrzymał sztandar - uczestnicy tej uroczystości oddali część zmarłym i poległym powstańcom na kaletańskim cmentarzu i przy grobie ks. Rogowskiego, z czego wynikałoby, że pomnika jeszcze w tym czasie nie było. Jedyna informacja o pomniku, który już "stoi" pochodzi z 1937r. z notatki ze Zlotu Oddziałów Młodzieży Powstańczej w Kaletach, która złożyła na nim kwiaty. Jest też możliwość, że nastąpił błąd w opisie i młodzież złożyła kwiaty na cmentarzu, na grobie któregoś z powstańców, a sam pomnik nigdy nie został wybudowany.
Najwyraźniej jednak pomysł uhonorowania powstańców w Kaletach był bardzo żywy, bowiem w kwietniu 1958r. miejskie koło ZboWiD w Kaletach podjęło decyzję o budowie pomnika, który miałby upamiętniać powstańców śląskich, ale także wszystkich tych, którzy w okresie II wojny światowej walczyli z Niemcami. Ciekawostką jest fakt, że w momencie rozpoczęcia budowy pomnika Gazeta Lubliniecka wspomina o "Pomniku Czynu Powstańczego", zaś w momencie jego odsłonięcia pisała o "Pomniku Ruchu Oporu". Dzisiaj pomnik ten nazywany jest od słów na nim zamieszczonych - "Pomnikiem Bojowników o wolność i demokrację".
W momencie podjęcia decyzji o budowie pomnika - powołano Komitet, w skład którego weszli między innymi: Teodor Duma, Edward Halek, Janusz Halek, Alfons Warczok, Franciszek Bolacki, Franciszek Żak, Edmund Knop, Wincenty Chrust, Józef Słodczyk. Honorowym protektorem budowy pomnika został płk. Jerzy Ziętek.
Członkowie ZBOWiD w Kaletach - pomysłodawcy pomnika
Termin odsłonięcia pomnika był kilka razy przekładany. W końcu, udało się to - 17 września 1961r. (pomnik stoi na skwerku przy ulicy 1 Maja). Wśród zaproszonych gości byli posłowie: Jerzy Ziętek i Magdalena Dubiel, a także - Józef Sabok, Waldemar Kubot, Jan Lasoń, Władysław Zupok, Jan Tychowski oraz Alfons Warczok. W uroczystościach wzięli udział harcerze, byli powstańcy, młodzież szkół oraz delegacje zakładów pracy. Z programem artystycznym wystąpił - chór Szkoły im. Adama Mickiewicza w Kaletach oraz orkiestra Kaletańskich Zakładów Celulozowo Papierniczych.
W pomnik wmurowano urny z ziemią przywiezioną z Góry Świętej Anny oraz z obozu KL Auschwitz. Znicz zapalił najstarszy powstaniec śląski - pan Kalus.
Pomnik powstał dzięki wsparciu: kaletańskiej "Celulozy", GSów w Woźnikach i Koszęcinie, Fabryce Sprzętu Ratunkowego w Tarnowskich Górach, Zakładów Chemicznych w Tarnowskich Górach, oraz Powszechnej Spółdzielni Spożywców w Lublińcu. Pieniądze na pomnik zbierały dzieci ze Szkoły Podstawowej w Miotku.
Warto jeszcze przy okazji pomnika wspomnieć postać rzeźbiarza, który wykuł rzeźby na pomniku.
Dzięki uprzejmości dyrekcji Muzeum Miejskiego w Tychach poniżej prezentuję zdjęcia podczas pracy Edwarda Halka nad pomnikiem w Kaletach. Bardzo dziękuję. Jednocześnie informuję, że ich kopiowanie i rozpowszechnianie odbywać się może tylko za zgodą Muzeum Miejskiego w Tychach.
Prace nad pomnikiem kaletańskim
Zdjęcia pochodzą ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Tychach
Fragment pomnika z Kalet
zdjęcie pochodzi ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Tychach
Był nim Edward Halek (ur. 9 września 1916r. w Bobrku). Nie przypadkowo to jemu przypadło w udziale stworzenie rzeźb pomnikowych, bowiem Edward Halek to były członek organizacji "Orła Białego", żołnierz Armii Krajowej - ps. "Turkawka". W czasie okupacji współtworzył organizację podziemną na terenie powiatu lublinieckiego i tarnogórskiego. Wiele wskazuje na to, że współpracował z Konradem Mańką poprzez łącznika jakim był Adolf Dygacz. Gestapo aresztowało go w kwietniu 1942r. za sprawą konfidenta - Józefa Bartochy, tego samego który zdradził harcerzy lublinieckich i Konrada Mańkę. Więziony i katowany w więzieniach w Lublińcu, Tarnowskich Górach i Katowicach. Zesłany do KL Auschwitz (nr. 396776), gdzie został zastępcą Bernarda Świerczyny, współorganizatora ruchu oporu w obozie. Przeniesiony do KL Mauthausen.
Edward Halek - więzień KL Auschwitz
Po wojnie pracował w kopalni Bobrek, a następnie w Tychach (1962r.), gdzie otworzył swoją pracownię rzeźbiarską.
Edward Halek w swojej pracowni w Tychach
Edward Halek - podczas pracy nad rzeźbą - Adam Mickiewicz
Zdjęcie pochodzi ze zbiorów Muzeum Miejskiego w Tychach
Wśród jego najważniejszych prac są: pomnik Adama Mickiewicza w Kluczborku, Pomnik Powstańców Śląskich w Lędzinach i figura gwarka w elewacji frontowej budynku ratusza w Tarnowskich Górach. Artysta zmarł 12 listopada 1989r. w Tychach.
Rzeźby autorstwa Edwarda Halka w Kluczborku u góry i Tarnowskich Gór
Na podstawie:
Ziemia Lubliniecka 1961r.
Trybuna Robotnicza, 1985, nr 97
FotoPolska
Trybuna Robotnicza, 1989, nr 78
Piotr Kalinowski - Wycinki prasowe z gazety Polska Zachodnia z lat 1927 - 1939
http://www.auschwitz.org/muzeum/informacja-o-wiezniach/
Zdjęcia ze zbiorów - Muzeum Miejskiego w Tychach - kopiowanie i rozpowszechnianie zdjęć odbywać się może tylko za zgodą Muzeum Miejskiego w Tychach.