Księgi z Rosenbergerstrasse 126
W sierpniu 2015r. podczas prac rozbiórkowych na poddaszu budynku przy ul. Mickiewicza 30(dawniej Rosenbergerstrasse 126), znaleziono dwie księgi w nadpalonych drewnianych okładzinach.
Wyburzony w 2015r. budynek został wybudowany przy ówczesnej Rosenbergerstrasse 126 w okolicach roku 1880 przez żydowskiego kupca Feliksa Köenigsbergera. Stanął on w miejscu wcześniejszego drewnianego budynku - którego właścicielem był najprawdopodobniej jego ojciec Wilhelm Köenigsberger. Prócz domu mieszkalnego na posesji znajdowały się stajnie, wozownie, magazyny, zaś na południowej stronie posesji mieścił się budynek spichlerza zbożowego.
Budynek rodziny Königsbergerów przy ulicy Rosenbergerstrasse 126
Gdy w 1913 roku Lubliniec stał się miastem garnizonowym, z uwagi na brak koszar w mieście, dowództwo przybyłego 1 października 1913r. z Opola 3 Batalionu 63 Pułku Piechoty zostało tymczasowo zakwaterowane właśnie w budynku Königsbergerów. Tam też ulokowany został posterunek wartowniczy.
Budynek przy Rosenbergerstrasse 126, gdzie od 1913r.
mieściło się dowództwo 3 Batalionu 63 Pułku Piechoty
Jeszcze przed 1922r. z Lublińca wyemigrowało wiele rodzin żydowskich. Najprawdopodobniej tak stało się też z Königsbergerami - gdyż 11 lipca 1923r. kamienicę sprzedali - Janowi Kamskiemu. Ten także zbyt długo nie był jej właścicielem, gdyż w 1937r. parcela ta jest już własnością Komunalnej Kasy Oszczędnościowej Powiatu Tarnogórskiego w Tarnowskich Górach.
Po II wojnie światowej - nieruchomość wraz z zabudowaniami została włączona do zasobów komunalnych gminy Lubliniec.
Budynek przy ulicy Mickiewicza 30, na trzy lata przed rozbiórką
Niestety wskutek postępującej jego degradacji w 2015r. decyzją władz miejskich został przeznaczony do rozbiórki. Natomiast w magazynach znajdujących się na tej posesji w latach 50-tych mieściły się magazyny warzyw i owoców Spółdzielni Ogrodniczej. Kolejno swoje magazyny ulokowała tam Powszechna Spółdzielnia Spożywców, a w latach 90-tych hurtownia firmowa "Goplana". W dawnym spichlerzu zbożowym, będącym dawniej także częścią tej parceli - po zamontowaniu windy towarowej – użytkowało Wojewódzkie Przedsiębiorstwo Hurtu Spożywczego, a następnie Powszechna Spółdzielnia Spożywców, jako magazyn mąki. Pod koniec lat 90-tych na jego parterze działał sklep i drukarnia "Foliant" Marka Kozy. W roku 2010 nieruchomość nabył Lech Świerczyński, który w dwa lata później po gruntownym remoncie otwarł w dawnym spichlerzu restaurację „LC Burger".
Widok współczesny - miejsca, gdzie znajdowała się kamienica rodziny Königsbergerów
Na chwilę obecną udało mi się ustalić czym była jedna z dwóch odnalezionych w 2015r. ksiąg. Otóż jest to: dzieło Szmuela Edelsa, zawierające komentarze talmudyczne "Chiduszej halachot" (Objaśnienia do prawa religijnego).
Książka ta została w 1774r. w Żółkwi w drukarni wspólników Dawida ben Menchema Mina, Chajima Dawida ben Aharona Segala, Zeewa Wolfa ben Gerszona Segala, wnuków Uri Fajwusza Segala, który był niegdyś właścicielem drukarni w Amsterdamie. Drukarnia to była największą oficyną hebrajską w Rzeczypospolitej. Do 1828 r. wydano w niej 558 tytułów. Przez niemal 80 lat była jedyną działającą w Polsce oficyną żydowską.
Rynek w Żółkwi (okres II Rzeczpospolitej), przy którym znajdowała się drukarnia żydowska
Autor książki - to Szmuel Eliezer ben Jehuda Edels (Adels) (1555 – 1631) znany jako Maharsza urodził się w Krakowie w znanej rodzinie rabinicznej. Jego matka Gitel była kuzynką rabina praskiego Jehudy Lejba (Maharala). Szmuel ożenił się z córką znanego uczonego Mordechaja Aszkenaziego, autora książki Zichron Mosze. Przez dwadzieścia lat wykładał w poznańskiej jesziwie (uczelni talmudycznej), którą specjalnie dla niego założyła i utrzymywała jego teściowa Adela (Edel). Z wdzięczności za to wsparcie przyjął jej imię. W 1614 roku Edels został wybrany na rabina lubelskiego i rektora tamtejszej jesziwy. Z racji pełnionego urzędu brał aktywny udział w pracach Sejmu Czterech Ziem, zbierającego się zamiennie w Lublinie lub w pobliskim Jarosławiu. W podeszłym wieku został wybrany na rabina w Ostrogu. Był jednym z największych autorytetów rabinackich na przeł. XVI i XVIIw.
rabin Szmuel Edels
"Chiduszej halachot" - to zbiór komentarzy halachicznych do Talmudu, uważany za jeden z najważniejszych tekstów poświęconych prawu żydowskiemu, jakie kiedykolwiek powstały. Dołączany jest do niemal wszystkich edycji Talmudu. Komentarze Edelsa powstały na bazie prowadzonych przez niego wykładów i dyskusji w najważniejszych jesziwach (uczelniach talmudycznych) Rzeczypospolitej. Autor dokonał w nich syntezy różnych tekstów, często rozbieżnych a nawet sprzecznych ze sobą, odnoszących się do poszczególnych traktatów Talmudu Babilońskiego, tworząc w ten sposób superkomentarz, na bazie którego nauczał swoich uczniów w jesziwach. Obstawał przy dosłownym rozumieniu całego Talmudu. Utrzymywał, że jeśli nie jesteśmy w stanie pojąć niektórych opowieści, należy zaakceptować je z głęboką wiarą „gdyż wiedza ich autorów była większa i głębsza niż nasza“.
Na jednej ze stron księgi znajduje się odręcznie napisany tekst:
W tekście pojawia się imię i nazwisko: Dawida Königsbergera. Był on najprawdopodobniej synem - Feliksa Königsbergera. Urodził się w Lublińcu - 4 listopada 1866r. Wiadomo, że był lekarzem medycyny. Po 1922r. zamieszkał w Berlinie. 11 września 1942r. wraz z żoną został deportowany do - Getta Theresienstadt, mieszczącego się w miejscowości Terezin, na terenie Czech w austriackiej twierdzy z XVIII i XIX wieku. Tam najprawdopodobniej został zamordowany (lub zmarł z wycieńczenia - miał już bowiem 76 lat) 30 października 1942r. (żona miesiąc wcześniej 3 października).
Akt zgonu Dawida Königsbergera
Getto Theresienstadt było miejscem martyrologii wyłącznie Żydów. Z początku getto było planowane jako miejsce zamknięcia przede wszystkim słynnych Żydów, za którymi mogą się wstawiać zagraniczne państwa. Sprawiło to, że w getcie zjawiła się elita żydowskiego życia politycznego, kulturalnego, naukowego. W ciągu czterech lat istnienia przez Theresienstadt przeszło ponad 140 tysięcy ludzi. Liczbę ofiar w tym miejscu szacuje się na 35-60 tysięcy.
Brama nr 2 - getta w Terezinie, gdzie zginęli Dawid i Toni Königsberger
Druga ze znalezionych ksiąg to: Kotnot or(Świetliste odzienie) inny tytuł Ejn Jaakow(Oko Jakuba) wydana w formacie in folio w dwóch częściach w Berlinie w 1709 roku w drukarni Barucha Buchbindera. Książka ta zawiera zbiór tekstów agadycznych (opowieści i legend) pochodzących z obu Talmudów, opracowany przez Jaakowa ibn Habiba. Dołączono do niej także późniejsze komentarze, m. in. słynnego polskiego uczonego Szmuela Edelsa, a także jego przedmowę.
Strona tytułowa z księgi Ejn Jaakow
Autorem księgi jest Jacob ben Salomon ibn Habib rabin i talmudysta urodzony w 1460r. w Zamorze w Hiszpanii. Kiedy w 1492 roku, Żydzi zostali wygnani z Hiszpanii, osiadł w Salonikach. Jego dziełem życia było właśnie - Ejn Jaakow, które rozpoczęto wydawać tuż przed śmiercią Jacoba. A pośmiertnie ukończył syn Levi ibn Habib. Księga została wydrukowana po raz pierwszy w Salonikach i Wenecji. Cieszyła się ogromną popularnością przez wieki i była wielokrotnie wznawiana.
Pan Andrzej Musioł w swoim artykule o rodzinie Königsbergerów sugeruje, że księgi ze względu na widoczne nadpalenia mogły być wyniesione z płonącej - 3 września 1939r. lublinieckiej synagogi i ukryte na poddaszu właśnie tego budynku przy Mickiewicza 30, gdzie przeleżały ponad 70 lat.
Spalona przez Niemców we wrześniu 1939r. lubliniecka synagoga
Pani Magdalena Bednowska z Żydowskiego Instytutu Historycznego, której jestem niezmiernie za pomoc w identyfikacji książek, uważa, że książka mogła być używana zarówno przez miejscowego rabina, przez wszystkich studiujących Talmud, jak i przez uczniów pobliskiej jesziwy. Mogła więc zostać ukryta już w 1923r. gdy rodzina Königsbergerów opuszczała Lubliniec. Jaka była prawda - tego chyba nigdy się nie dowiemy.
Obecnie obie księgi znajdują się w lublinieckiej Lubitece.
Na podstawie:
Opracowanie - Magdalena Bednowska
Ziemia Lubliniecka nr 1 z 2016r, Lublinieckie ślady żydowskiej rodziny Königsberger - Andrzej Musioł
https://www.geni.com
Zdjęcia:
http://www.deathcamps.org/reinhard/terezin.html
FotoPolska
https://tobias-bild.uni-tuebingen.de
NAC
Andrzej Musioł