Merbot Świętopełk
Bardzo mało wiemy historii ziem należących dzisiaj do naszego powiatu w okresie średniowiecza, jeszcze mniej o konkretnych osobach z tamtego czasu. Okazuje się jednak, że być może uda się i ten okres ocalić od zapomnienia:). Zacznę od jednego z najpotężniejszych rycerzy średniowiecznych, który związany był z naszą ziemią - Merboty Świętopełka z Dronowic (Droniowic). Poniżej przedstawiam to co udało mi się na jego temat zebrać.
Merbot Świętopełk z Żyrowy i Dronowic - w dokumentach spotyka się też go jako: Merbocha, Merbocha de Dronowicz, Merwtha de Dronouitz był synem Stefana z Żyrowa, który był skarbnikiem sieradzkim, a w latach 1339-1350 sieradzkim wojewodą(zmarł przed 1354r). Nie znana jest data urodzenia Merboty. Wiemy za to, że był rycerzem księcia Alberta strzeleckiego i starostą strzeleckim, być może także i lublinieckim.
Książę Albert strzelecki - którego starostą był Merbot Świętopełk
W 1358r. otrzymał od księcia Alberta zamek Dronowice wraz ze wsiami Dronowice Duże (wydaje się, że to błąd tłumaczy i chodzi o wieś Dronowice), Boronów i Kochanowice, a w Harbułtowicach i Cieszowej prawa książęce. Być może - tak hojny dar był nagrodą za doprowadzenie do ślubu córki księcia Alberta - Elżbiety z księciem gniewkowskim - Władysławem Białym (szczęście młodych nie trwało długo bowiem w 1361r. księżniczka Elżbieta zginęła - prawdopodobnie zamordowana).
Fragment tekstu, w którym książę Albert przekazuje zamek (burg) Droniowitz,
rycerzowi Merbocie Świętopełkowi
Miejsce, w którym znajdować się miał zamek "burg" Dronowice, który otrzymał Merbot - to dzisiejsze Droniowice, wieś pomiędzy Cieszową a Harbutłowicami. Jej nazwa wywodzi się prawdopodobnie od założyciela/właściciela osady - Dronia, Dronka. Pierwsze wzmianki o tej osadzie pochodzą z dokumentu datowanego na około 1305r. (lub jak podają inne źródła - 1295r) a zatytułowanego Liber fundationis episcopatus Vratislaviensis (Księga uposażeń biskupstwa wrocławskiego). W dokumencie owym Dronowice wymienione są aż dwa razy. Pierwsza wzmianka dotyczy podatku opłacanego w miodzie, co mogłoby sugerować, że osada została zakładana na prawie polskim. Druga wzmianka mówi o tym, że w osadzie znajdują się kusznicy, lub warsztat wyrabiający balisty - broń miotającą. Być może pośrednio, obecność w Dronowicach- kuszników, świadczyć może o istnieniu już wówczas w tych okolicach - jakiegoś dworu obronnego, wieży rycerskiej, czy zamku typu motte.
Niestety nic więcej, poza faktem przynależności do rycerza Merboty - nie wiadomo o samym zamku (wiadomo jeszcze, że wcześniej należał do księcia). Nie pojawia się też już w żadnych późniejszych dokumentach. Co ciekawe w lesie pomiędzy Harbutłowicami, a Droniowicami, znajduje się miejsce nazywane przez miejscowych - "Zamkowe" - być może jest to pozostałość po zamku Merboty.
Opowieści, które przekazywali sobie mieszkańcy Droniowic, z dziada pradziada, a które usłyszałem od pana Czesława Tyrola (ten zaś od etnografa Adolfa Dygacza, który z Droniowic pochodził) traktują także o rycerzu Merbocie, dawnym panu tych ziem. Według nich rycerz Merbot miał być władcą okrutnym, który znęcał się nad swoimi poddanymi. Między innymi, za karę kazał zakopać żywcem - jednego z chłopów - ojca wielodzietnej rodziny.
Wróćmy jednak do tego, co o rycerzu wiemy z zachowanych dokumentów. Po dwóch latach, w 1360r. Merbot - uzyskał we wszystkich swoich dobrach pełne sądownictwo, zaś między 1360 a 1374r poszerzył je o zakupione od Temchyna (wójta Krapkowic) Rusinowice i Wierzbie.
Fragment mapy okręgu lublinieckiego z XIV wieku opracowany przez Macieja Woźnego,
z zaznaczonymi wioskami należącymi do rycerza Merboty Świętopełka (herbem Czewoja)
Po śmierci księcia Alberta - Merbot Świętopełk związał się z Władysławem Opolczykiem i był jego bliskim doradcą. Tuż przed wyjazdem z księciem na Ruś Halicką - w 1374r. sprzedał staroście opolskiemu Hinczce Czamborowi - Rusinowice i Wierzbie.
W 1375r. pełnił funkcję starosty generalnego Rusi, zaś w latach 1376-77 starosty przemyskiego. Za swoją służbę, otrzymał od księcia Opolczyka - Rokitnicę (dzisiaj Rokietnica w okolicach Przemyśla).
Być może latem 1377r. wraz z Władysławem Opolczykiem i królem Ludwikiem Andegaweńskim wziął udział w wyprawie rycerzy małopolskich i śląskich przeciw Litwinom.
Gdy w 1378r. Władysław Opolczyk został odwołany z Rusi i otrzymał stanowisko wielkorządcy Polski, rycerz Merbot wrócił do księstwa opolskiego, gdzie został mianowany kasztelanem wieluńskim, a następnie starostą generalnym opolsko-wieluńskim (ziemię wieluńską otrzymał książę Opolczyk od króla Ludwika - w 1370r. w podziękowaniu za przygotowanie mu gruntu pod objęcie tronu polskiego).
Tak jak nie znana jest data urodzin Merboty Świętopełka, tak nie wiemy kiedy zmarł. Zakłada się, że po roku 1384, właśnie wtedy pojawia się on po raz ostatni w dokumentach zachowanych do dnia dzisiejszego. Właśnie w 1384r. Merbot roku sprzedał lublinieckiemu mieszczaninowi Zidlo - wieś Boronów i być może wówczas na stałe osiadł w swoim zamku w Dronowicach.
Pozostawił po sobie kilku synów. Mikołaj Merbocic i Stanisław odziedziczyli Rokitnicę i w 1400r. uposażyli miejscowy kościół. Wiele wskazuje na to, że synami, Merboty, którzy pozostali na Śląsku byli: Pakusz z Żyrowy, oraz Marcin Kandemia. Wiemy, że oboje bracia uczestniczyli wraz z księciem Bernardem i królem Władysławem Jagiełło w wojnie (nazwaną głodową) przeciwko Zakonowi Krzyżackiemu w 1414r. Jeszcze innym synem Merboty mógł być Świętopełk - stolnik, kasztelan i wojewoda sieradzki w latach 1359–1390. W dokumentach (z lat 1420 i 1422) pojawia się jeszcze - Jan z Dronowic, który być może był wnukiem Merboty, a synem Pakusza lub Marcina. Bliskimi krewnymi Merboty byli panowie na zamku w Gorzowie Śląskim: Hincza Świętopełk i Jan Świetopełk, a także jego syn Ludwik Gorzowa.
Nie do końca jest jasne jakim herbem posługiwał się Merbot Świętopełk? Czy był przedstawicielem rodu Lisów? Czy tez używał herbu Czewoja, którym pieczętowali się późnośredniowieczni Żyrowscy? Najnowsze opracowania skłaniają ku herbowi Czewoja.
Po lewej herb Lis, zaś po prawej herb Czewoja
Z zamkiem w Dronowicach i samym Merbotem Świętopełkiem wiąże się wiele zagadek i nasuwa się mnóstwo pytań. Poniżej zadam kilka:
Jak to jest możliwe, że gdy na ziemie Władysław Opolczyka wkracza w 1396r. Władysław Jagiełło - o zamku w Dronowicach milczy przekaz Jana Długosza autora Kronik, za to pojawia się nigdzie wcześniej nie wspominany zamek lubliniecki?
Czy jest możliwe, że Długosz pisząc o zamku, który podczas wojny z Opolczykiem w 1396r. zdobył król Władysław ma na myśli zamek w Dronowicach? Jeżeli zaś nie - to dlaczego wojska polskie go nie zdobywają? Wszak jest mało prawdopodobne, że budowli tej już w tym czasie nie ma. Czy może mnie chodzi o jeden zamek ale o zamki na terenie okręgu lublinieckiego: Dronowice i Woźniki (o tych dwóch wiemy, że wówczas istniały)?
A może zamek Dronowice - to fortalicium wybudowane pod Lublińcem (w miejscu gdzie dzisiaj znajduje się zamek lubliniecki"), a nie w Dronowicach?
Do kogo należy w czasie wojny Opolczyka z Władysławem Jagiełło - zamek Dronowice?
Czy, gdy w wyniku pokoju w 1396r. - ziemie okręgu lublinieckiego otrzymuje w dzierżawę wojewoda krakowski Spytek z Melszyna - to otrzymuje je wraz z Dronowicami i zamkiem?
Czy rok później, gdy Spytek zastawia okręg lubliniecki u Przemysława Noszaka i jego syna Bolesława - to Dronowice trafiają do książąt cieszyńskich?
Dlaczego z zastawu tego wyłączony jest Koszęcin i Boronów?
Jak mógł wyglądać dronowicki zamek?
Na razie pytania te pozostawię bez odpowiedzi, być może uda mi się kiedyś na nie odpowiedzieć - lub przynajmniej postawić jakąś hipotezę.
Na podstawie:
Rycerscy spadkobiercy księcia Świętopełka „nakielskiego” z rodów Lisów i Wierzbnów - Tomasz Kruszewski, Wrocław 2018
Rycerstwo opolskie do połowy XV wieku - Maciej Woźny,
Początki osadnictwa rycerstwa śląskiego na Rusi Czerwonej - Jerzy Sperka,
Urzędnicy Władysława Opolczyka w księstwie wieluńskim (1370-1391): spisy - Jerzy Sperka
Regesty Śląskie t. IV. 1358 – 1359. Nr 039. (A. Weltzel, Geschichte der Stadt Guttentag, Ratibor 1882, s. 11.)
Panowie na Wierzbnej - Tomasz Jurek
http://www.dokumentyslaska.pl/cds%2014/liber.html
Wikipedia