Pociągi Pancerne w Lublińcu
W trakcie III Powstania Śląskiego wykorzystano w walce nieustaloną dokładnie liczbę pociągów pancernych i drezyn opancerzonych. Z nazw znanych jest 16, ale ich liczba mogła dochodzić do 20, przy czym nie działały one na froncie jednocześnie, a niektóre w ogóle nie wzięły udziału w walce. Co ciekawe - dwa z nich: "Nowak" i "Zygmunt Powstaniec" działały w rejonie Lublińca.
Pociągi pancerne - stanowiły poważną siłę uderzeniową powstańców, przy ich wsparciu dokonywano szturmów, pod ich osłoną się wycofywano. Pełniły służbę dozorową i patrolową. Składały się przeważnie z dziewięciu jednostek szynowych: skład otwierały i zamykały lory ze sprzętem do naprawy torów, towarzyszyły im opancerzone węglarki, każda wyposażona w armatę, następne były opancerzone wapniarki, każda uzbrojona w sześć ciężkich karabinów maszynowych, a centrum składu stanowiła opancerzona całkowicie lub częściowo lokomotywa z tendrem i opancerzony wagon dla 36-osobowego oddziału desantowego. Cała załoga takiego pociągu pancernego liczyła około 80 osób. Pociągi nie były pozbawione wad. Między innymi, ze względu na swoją wagę były dosyć powolne i najczęściej rozpędzały się do prędkości około 55 km/h.
"Pancerka Kabicz" - improwizowany pociąg pancerny
W nocy z 2 na 3 maja 1921r., powstańcy śląscy opanowali hutę w Zawadzkiem (Zawadzky-Werk). Odsunęli niemieckich inżynierów od pracy i zarządzili, że od tej pory zakład będzie produkował dla nich uzbrojenie przy wsparciu warsztatu w Krupskim Młynie. W Hucie naprawiano między innymi tabor kolejowy i kołowy wojsk powstańczych.
Huta w Zawadzkiem, w której powstały 4 pociągi pancerne
Na zlecenie grupy operacyjnej „Północ” 10 maja 1921r. rozpoczęto w warsztatach Huty - prace 4 nad pociągami pancernymi. Pracami technicznymi kierował majster tamtejszej huty, Teodor Wójcik, a nadzór wojskowy nad wyposażeniem i uzbrojeniem pociągów sprawowali wojskowi specjaliści budowy pociągów pancernych: por. Horst i por. Warzecha. Por. Józef Broj z Opola czuwał nad całością prac z ramienia komendy wojskowej.
Warsztaty w hucie w Zawadzkiem podczas III Powstania Śląskiego
Pierwszy pociąg zbudowany 14 maja 1921r. w Zawadzkiem nazwany został "Neugebauer" od pseudonimu dowódcy grupy "Północ" - kpt. Alojzego Nowaka. W późniejszym czasie jego nazwę zmieniono na „Nowak” (a następnie "Nowak II") i otrzymał nr 13. Pociąg pomalowany był na kolor szaroniebieski, gdyż podczas wschodu i zachodu słońca doskonale zlewał się z otoczeniem.
Pociąg pancerny "Nowak" na dworcu w Tarnowskich Górach
"Halina" - to nazwa własna armaty zamontowanej w tej jednostce
Pociąg składał się z: parowozu G7 częściowo opancerzonego, po remoncie, zmienionego na parowóz G8 całkowicie opancerzonego. Z 2 wagonów artyleryjskich, opancerzonych blachą stalową o grubości 10 mm oraz betonem o grubości 200 mm i deską o grubości 50 mm - uzbrojonych we francuską armatę górską kal. 65 mm. Dalej w skład pociągu wchodziły - 2 wagony wyposażone w 6 karabinów maszynowych, opancerzone blachą żelazną o grubości 1 mm oraz betonem o grubości 200 mm i deską o grubości 50 mm, oraz 2 platformy kolejowe, osłonięte z przodu i z tyłu blachą żelazną o grubości 10 mm. Załogę stanowiło: 3 oficerów, 56 podoficerów i szeregowych, po remoncie ponad 73 żołnierzy. Dowódcy pociągu - por. Jan Horst, dowódca artylerii - por. Smoleński, dowódca karabinów maszynowych - ppor Tworek, dowódca oddziału szturmowego - ks.pułk Rozicki, pchor. Jaskier
Wagon artyleryjski polskiego powstańczego pociągu pancernego "Nowak"
uzbrojony we francuską armatę górska 65 mm
15 maja 1921r. o godzinie 11.00 - ""Neugebauer" został poświęcony na stacji kolejowej w Lublińcu przez ks. pułkownika Kozickiego. Nastąpiło także przekazanie przez kpt. Nowaka dowództwa nad pociągiem - ppor. Horstowi.
Dworzec w Lublińcu w 1920r
Pociąg brał udział w walkach w rejonie Żędowic i pod Szymiszowem. Po remoncie został skierowany w rejon Lublińca i tam operował do końca powstania.
17 maja 1921 roku wyjechał z huty w Zawadzkiem - drugi pociąg pancerny - tym razem nazwany "Zygmunt Powstaniec". Pociąg otrzymał numer 14. Podobnie jak pierwszy pociąg i ten - został pomalowany był na kolor szaroniebieski.
Składał się z: parowozu G8, całkowicie opancerzonego blachą żelazną o grubości 12 mm, dwóch wagonów artyleryjskich opancerzonych blachą stalową gr. 10 mm, betonem o gr. 200 mm i deską o gr. 50 mm, uzbrojonych w 1 francuską armatę górską kal. 65 mm w obrotowej wieży. A także - dwóch wagonów wyposażonych w 4-6 karabinów maszynowych, opancerzonych blachą żelazną o gr. 1 mm, betonem o gr. 200 mm i deską o gr. 50 mm, oraz wagonu szturmowego, drewnianego, osłoniętego betonem, z drzwiami okrytymi blachą żelazną o gr. 10 mm. Dodatkowo w skład pociągu wchodziły - platformy kontrolne, osłonięte z przodu i z tyłu blachą żelazną o grubości 10 mm. Załogę stanowiło od 68 do 78 żołnierzy. Dowódcy pociągu - kpt. Strowski, por. Jan Horst, dowódca artylerii - ppor. Jaroszewski, dowódca karabinów maszynowych - ppor Blana, dowódca oddziału szturmowego - ppor. Lubicz.
Oddział szturmowy pociągu pancernego "Zygmunt Powstaniec".
W tle widoczna wieża wagonu artyleryjskiego
Pociąg uczestniczył 23 maja w walkach na trasie Szymiszów – Kamień, 25 maja bronił Zębowic, gdzie w walce zostało uszkodzonych kilka wagonów. Napraw dokonano hucie „Laura” w Siemianowicach. Dnia 6 do 10 czerwca ponownie skierowany został do walki w rejon Zębowic.
Wagon artyleryjski pociągu pancernego "Zygmunt Powstaniec" na bazie węglarki
Od 10 czerwca do 6 lipca pociąg stacjonował na stacji w Lublińcu (z przerwą od 21 czerwca do 1 lipca, gdzie oba pociągi "Nowak" i "Zygmunt Powstaniec" stały na stacji w Koszęcinie). 7 lipca 1921r. wraz z pociągiem "Nowak" - osłaniał odwrót wojsk Grupy „Północ” do Herb pod Częstochową.
Karta zwolnienia żołnierza służącego w oddziale pociągu pancernego "Nowak"
nr 31 z 29 lipca 1921r.
Następnie - oba pociągi zostały wysłane do Kielc, a później do Poznania. Tam je rozformowano przekazując najbardziej wartościowe wagony do pociągów pancernych Wojska Polskiego, pozostałe przekazano władzom cywilnym. W pociągu "Zygmunt Powstaniec" od lipca 1921r. służył między innymi Józef Karpe.
Pociąg pancerny "Zygmunt Powstaniec"
Na podstawie:
Historia lokalna - wiosna 2011, kwartalnik krajoznawczo-historyczny
http://ostatniafabrykaparowozow.opolskie.art.pl
Pociąg pancerny Zygmunt Powstaniec - TBiU-071 -Janusz Magulski
https://www.facebook.com/pociagpancerny/
Wikipedia
Mieczysław Wrzosek - Pociągi Pancerne Grupy Północ w III Powstaniu Śląskim
Zdjęcia:
NAC
Cyfrowa Biblioteka Śląska
Pociąg pancerny Zygmunt Powstaniec - TBiU-071 -Janusz Magulski
Wikipedia
https://www.facebook.com/pociagpancerny/