Cegielnia w Lipiu Śląskim
W 1928r. na potrzeby Domu Pracy Przymusowej powstała w Lipiu Śląskim - cegielnia. Obecnie znajduje się ona w granicach administracyjnych sołectwa Lisowice w Gminie Pawonków obejmującego swym zasięgiem również Lipie Śląskie.
Cegielnia - finansowana była przez Skarb Śląski. Prawdopodobnie w momencie zakończenia działalności Domu Pracy Przymusowej około 1935r. została bezpośrednio włączona do Śląskiego Zakładu Psychiatrycznego. Także wtedy została rozbudowana (zainwestowano w nią sumę - 1.500.000 zł) i rozpoczęła działalność pod nazwą "Śląska Cegielnia Parowa" Lipie Śląskie.
Jedno z najstarszych zdjęć - Cegielni Lipie Śląskie
W roku 1937 cegielnia co prawda nie wykazywała wielkiego ruchu - jednak zarobiła na siebie (500zł). W tym też roku zgłoszono wniosek, by budowle wznoszone w okolicy z budżetu państwa - zaopatrywały się w cegłę z Lipia Śląskiego.
W kolejnym roku dochód cegielni się podwoił - czyli przyniósł czysty zysk w wysokości - 1000 zł. a wyprodukowano prawie 2 mln cegieł - wyłącznie cegłę pełną.
Znamy nawet cenę po jakiej sprzedawano cegły w 1936r. za 1000 jest sztuk - zapłacić trzeba było 26 zł, rok później 28 zł (była to wówczas cena dumpingowa, bowiem nie wliczano do kosztów własnych: kosztów obsługi, kapitału pożyczkowego i amortyzacji).
Cegielnia - Lipie Śląskie, okres międzywojenny
W 1937r. w powiecie działało 7 cegielni, jednak ta w Lipiu miała największe moce przerobowe - mogła wyprodukować około 5 mln cegieł w ciągu roku - oczywiście nie miała takiego zbytu, więc produkcja nigdy nie osiągnęła tej ilości. Pozostałe cegielnie działające w tym czasie w powiecie to: cegielnia Karola Bartosza (Bartosa) w Lublińcu, Cegielnia księcia Hohenlohe w Koszęcinie, cegielnie Józefa Witta w Glinicy i w Lublińcu, Zakłady Ceramiczne w Woźnikach oraz Cegielnia Kukofka i Ska w Kaletach.
Mapka z 1937 przedstawiająca rozmieszczenie cegielni w powiecie lublinieckim
Cegielnia Parowa Lipie Śląskie - zaznaczono nr 3
W czasie II Wojny Światowej, w 1942 roku, cegielnia - została zniszczona w wyniku groźnego pożaru, który wywołany został nie przez działania wojenne, lecz przez zaprószenie ognia w procesie suszenia cegły. Pożar zniszczył budynki pieca i wyrobowni. Bolesław Lisiecki w swoim opracowani sugeruje, że cegielnia mogła zostać podpalona - tak przynajmniej uważało Gestapo w osobie - jego szefa Krausa, który gdy płonęła cegielnia - kazał polskim pracownikom położyć się na ziemi i skakał po nich i deptał - by wydobyć informacje, kto ją podpalił. Pracowników uratował, przybyły na miejsce - ówczesny Kreisleiter - Erich Wolfmar.
W 1951 roku nieczynna cegielnia przejęta został przez Lublinieckie Zakłady Terenowe Przemysłu Materiałów Budowlanych, a te w roku 1956 przekazały go Społecznemu Przedsiębiorstwu Budowlanemu w Gliwicach, które odbudowało zniszczony zakład i w 1960 roku uruchomiło ponownie produkcję.
Wcześniej jednak, bo w 1954 roku, Stalinogrodzka Baza Remontowa Odział Gliwice wykonała odwierty geologiczne i dokumentację złoża „Lipie Śląskie - Lisowice” (nazwa geologiczna), obejmującego pokłady iłów kajprowych i piasków czwartorzędowych.
Cegielnia w Lipiu Śląskim - okres powojenny
na pierwszym planie pani Gertruda Grabolus
W 1962 roku nastąpiło ponowne przekazanie cegielni Lublinieckim Zakładom Terenowym Przemysłu Materiałów Budowlanych.
W związku z reorganizacją, od 1 stycznia 1965 r., cegielnia przeszła pod zarząd Wojewódzkiego Przedsiębiorstwa Ceramiki Budowlanej w Kozłowej Górze. Stan ten trwał aż do połowy lat 70. ubiegłego wieku. Następnie zakładem zarządzało Częstochowskie Przedsiębiorstwo Ceramiki Budowlanej, co trwało do 1987 r. kiedy to cegielnia wraz ze złożem została oddana w dzierżawę i stała się zakładem prywatnym. W 1991 roku została sprzedana Przemysławowi Knasiowi i Grzegorz Kmiecikowi, którzy prowadzili wspólnie tą cegielnię do 1995r. W 1996r cegielnię wydzierżawił - Janusz Ataniel (2012r).
Cegielnia Lipie Śląskie - widok z lotu ptaka, zdjęcie współczesne
Cegielnia Lipie Śląskie, produkowała tradycyjną cegłę pełną, dziurawkę, pustaki stropowe i wentylacyjne a także duże pustaki szczelinowe.
O cegielni stało się ponownie głośno w 2008 r., kiedy to naukowcy z Polskiej Akademii Nauk ogłosili wyniki swoich dwuletnich prac badawczych oraz prac wykopaliskowych prowadzonych w zakładowym wyrobisku od 2006 r. Odkryto tutaj skamieniałe części szkieletu najstarszego w świecie znanego dużego dinozaura drapieżnego, żyjącego na tych terenach przed około 200 milionami lat, oraz największego znanego w świecie gada ssakokształtnego - dicynodonta (Lisowicia bojani) i kości wielu innych wymarłych przed milionami lat gatunków.
Prace paleontologów na terenie wyrobiska cegielni
W budynku Lokalnego Centrum Społeczno - Kulturalnego w Lisowicach, służącym mieszkańcom sołectwa, utworzona została wystawa pod nazwą: Muzeum Paleontologiczne, która pokazuje znaczną część znaleziska.
Strona Muzeum Paleontologicznego w Lisowicach
W 2013r cegielnia została wystawiona na sprzedaż z nadzieją na znalezienie nabywcy, który chciałby nie tylko utrzymać produkcję, ale i wykorzystać niezwykłe odkrycia paleontologiczne i rozwinąć na terenie cegielni działalność turystyczną w połączeniu z działalnością Muzeum Paleontologicznego w Lisowicach. Niestety nie udało się znaleźć osoby zainteresowanej taką działalnością. Sprzedano tylko maszyny.
Warto dodać, że cegielnia w Lipiu Śląskim - jest ona ostatnią z zachowanych cegielni w powiecie lublinieckim poza cegielnią w Patoce.
Cegielnia w Lipiu Śląskim
Cegielnia w Patoce
Cegielnię w Lipiu Śląskim z kopalnią odkrywkową gliny znajdującą się w pobliżu łączyła - kolejka wąskotorowa, po której glinę wożono małymi wagonikami, ciągnionymi przez spalinową lokomotywę.
Koleba do przewozu gliny z wyrobiska - rok 2012
Wszystko wskazuje na to, że kolejka łączyła również cegielnię z pobliską stacją kolejową Lipie Śląskie, gdzie jeszcze niedawno można było zobaczyć rozjazd i kawałek toru 600 mm. Tor służył zapewne do transportu cegły na plac załadunkowy.
Rozjazd i kawałek toru 600 mm na placu ładunkowym dawnej stacji Lipie Śląskie
Zapewne z kolejki korzystano również w procesie technologicznym obróbki gliny wożąc surowe cegły do pieców, lub pomiędzy piecem a suszarnią. Niestety po kolejce nie został dzisiaj już żaden ślad.
Na podstawie artykułu pana Marka Błyszcza oraz:
Ustawa skarbowa i preliminarz budżetowy na okres 1937/38 r. w brzmieniu uchwalonym przez Komisję Budżetowo-Skarbową Sejmu Śląskiego
Ustawa skarbowa i preliminarz budżetowy na okres 1938/39 r. w brzmieniu uchwalonym przez Komisję Budżetowo-Skarbową Sejmu Śląskiego
Polska Jutrzejsza Gospodarcza, 1937, R. 6, nr 42
Przegląd Budowlany 1937 nr.10 - BCPW
Górnoślązak 1929r,
Bolesław Lisiecki - Lubliniec w latach okupacji hitlerowskiej w latach 1939-1945
Przegląd Geologiczny, vol. 56, nr 9, 2008
Zdjęcia:
Onet.pl
Zdjęcia prywatne - Andrzej Koza
Muzeum Paleontologiczne w Lisowicach
https://www.straznicyczasu.pl/
http://www.atrakcjespichlerza.pl/