Alojzy Nowak
Alojzy Nowak urodził się 20 czerwca 1894r. w Poznaniu w rodzinie Wawrzyńca i Weroniki z Maciejewskich. W 1914r. ukończył gimnazjum w Krotoszynie. Był aktywnym członkiem drużyn strzeleckich i niepodległościowego Towarzystwa Samokształcącej się Młodzieży.
W czasie I wojny światowej, służył w 47 pułku piechoty im. Króla Bawarii Ludwika III. Z początkiem 1917 odbył kurs tzw. aspirantów oficerskich, po którym został przydzielony do 46 pułku piechoty. Walcząc na froncie zachodnim został lekko ranny. W 1918 awansowany na podporucznika. W połowie grudnia 1918 wrócił wraz z pułkiem do macierzystego garnizonu we Wrześni.
Po powrocie do Wrześni rozpoczął działalność konspiracyjną przy tworzeniu powstańczych oddziałów. Po wybuchu powstania wielkopolskiego dowodził kompanią batalionu wrzesińskiego. 29 grudnia wraz ze swoim oddziałem rozbroił garnizon Grenzschutzu w Witkowie. Odznaczył się również zdobywając inne miejscowości (szczególny sukces odniósł w bitwie pod Zdziechową). W nocy z 5/6 lutego dowodził kompanią w zwycięskiej bitwie o Szubin. Na początku lutego został odkomenderowany na południowy odcinek frontu gdzie dowodził w drugiej bitwie o Rawicz.
podporucznik Alojzy Nowak - siedzi drugi od lewej strony
Sukcesy te sprawiły, że został mianowany dowódcą 4 Pułku Strzelców Wielkopolskich, który po przemianowaniu na 58 Pułk Piechoty, w którym dowodził II batalionem wziął w wojnie z bolszewikami. 20 sierpnia 1919 dowodzony przez niego batalion zdobył miasto Osipowicze na Białorusi. Wkrótce po wyparciu, w czasie odwrotu batalion został otoczony przez pułki sowieckie. Po krwawych walkach por. Nowak zdołał wyprowadzić z okrążenia swój oddział. W 1920r. został awansowany do stopnia kapitana.
Kadra zawodowa 4 pułku strzelców wielkopolskich, Gniezno 1919
Alojzy Nowak - najprawdopodobniej siedzi 7 od lewej strony
W styczniu 1921r. dowództwo Okręgu Centralnego Poznań wysłało pp. Alojzego Nowaka na Śląsk, gdzie pod pseudonimem "Neugebauer" objął funkcję inspektora Dowództwa Obrony Plebiscytu na powiaty oleski i lubliniecki. Oprócz kontroli podległych mu placówek szkolił oddziały, zapewniał dostarczanie broni i amunicji, a także prowadził werbunek. Tuż przed wybuchem III powstania śląskiego - 22 kwietnia 1921r. został powołany na dowódce grupy "Północ" obejmującą teren powiatów: lublinieckiego, oleskiego i częściowo strzeleckiego. Oddziały dowodzone przez niego w liczbie prawie 9,5 tyś żołnierzy - spisały się świetnie podczas powstania. Zajęły tereny do "linii Korfantego", osłaniały dostęp do ważnych węzłów kolejowych, stawiały twardy opór podczas wal pod Myśliną, Zębowicami, Olesnem, Boroszowem. Już po formalnym zakończeniu walk, odpierały ataki Selbstschutzu na Szemrowice i Lubliniec.
Sztab Wojsk Powstańczych w Dobrodzieniu w 1921r.
W maju 1921r. w Lublińcu, jeden z powstańczych pociągów pancernych został nazwany najpierw jego pseudonimem, a następnie nazwiskiem - "Nowak".
Pociąg pancerny "Nowak" na dworcu w Tarnowskich Górach
Po zakończeniu walk o Śląsk wrócił do pułku do Poznania jako dowódca batalionu. W marcu 1921 otrzymał Order Virtuti Militari V klasy.
W latach 1922–1927 pracował w Oddziale Wyszkolenia Dowództwa Okręgu Korpusu Nr VII w Poznaniu. W 1928 mianowany na stopień majora, zaś w 1934r. na podpułkownika. W tym czasie dowodził I batalionem 5 Pułku Piechoty Legionów w garnizonie Wilno, był zastępcą dowódcy 33 Pułku Piechoty w Łomży, a w 1938r. objął dowództwo 13 Pułku Piechoty w Pułtusku.
Alojzy Nowak
We wrześniu 1939r. na czele 13 pp toczył ciężkie walki na przedpolach Modlina. Zginął 24 września 1939r. prowadząc odział do ataku pod Łomną. 29 września 1939 został odznaczony pośmiertnie Krzyżem Złotym Orderu Virtuti Militari.
Ciało Alojzego Nowaka zostało wyniesione z bitwy i pogrzebane pod ścianą kościoła w Kazuniu Polskim. W 1952r. jego prochy zostały ekshumowane do grobu na Cmentarzu Komunalnym na Powązkach w Warszawie.
Kwatera Alojzego Nowaka na Powązkach w Warszawie
pierwszy krzyż od lewej strony
Alojzy Nowak posiadał liczne odznaczenia wojskowe i państwowe wśród których były: Krzyż Walecznych, Złoty Krzyż Zasługi, Śląska Wstęga Waleczności i Zasługi, Wielkopolski Krzyż Powstańczy.
Opracowane na podstawie:
Wikipedia,
Tobie Polsko - szkice biograficzne działaczy ruchu niepodległościowego na Górnym Śląsku, red. Wiesław Lesiuk i Władysław Zieliński
Dzieje 13 pp, T. Kowalskiego i J. Szczepańskiego Warszawa - Pułtusk 1996
Mieczysław Wrzosek - Pociągi Pancerne Grupy Północ w III Powstaniu Śląskim
Zdjęcia:
Zbiory Biblioteki Kórnickiej PAN?
Pludry - zarys histori miejscowości do roku 1945 - Edward Goszyk
www.powiat-gniezno.pl